Εργαστήριο Συγκριτικής Γραμματολογίας Α.Π.Θ. - Όρια λογοτεχνίας παραλογοτεχνίας - Παρασκευή 13 Μαϊου 2005 - Κεντρικη Δημοτική Βιβλιοθήκη

                      

Άκουσα με προσοχή τις ενδιαφέρουσες πρωινές εισηγήσεις από τους καθηγητές και άλλους ειδικούς φιλόλογους και ιδιαίτερα εκείνες που αφορούν την ποίηση. Αν ένας ποιητής όπως εγώ, χωρίς ανάλογες σπουδές, μπορεί να προσθέσει κάτι απλό και σύντομο, κάτι ουσιαστικό στα όσα έχουν ήδη λεχθεί, αυτό δεν μπορεί παρά να είναι η προσωπική του άποψη για το ποιητικό φαινόμενο και για το  ποιητικό τοπίο σήμερα στην Ελλάδα.

Είναι γνωστό ότι έχουν γραφεί χιλιάδες ποιήματα για την ποίηση, ο κάθε ποιητής έχει δώσει τον δικό του ορισμό ή ορισμούς. Ο Robert Frost είπε ότι «ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση».  Τη μετάφραση βέβαια από τη μια ανθρώπινη γλώσσα στην άλλη. Εγώ θα έλεγα ότι «ποίηση είναι η δια του λόγου αναζήτηση της αλήθειας». ΄Η, ακριβέστερα, «η δια του λόγου μάταιη αναζήτηση της αλήθειας». Γιατί η αρχική μετάφραση γίνεται από την αληθινή υπόσταση της ποίησης στην ψυχή μας και στον κόσμο που μας περιβάλλει σε μια τεχνητή και ατελέστατη γλώσσα των συμβόλων. Στην ανθρώπινη ποιητική γλώσσα.

Ας ανατρέξουμε στις πηγές της ύπαρξης. Τι είναι ποίηση;  Ένα χάραμα, ένα κορίτσι όταν δακρύζει, η φλαμουριά που αγγίζει το μπαλκόνι μου, το ωραίο, ίσως κάποτε και το αποτρόπαιο και η φωτιά που ανάβει μέσα μας; Ma ποιος μπορεί να γράψει το ποίημα που είναι ένα κορίτσι, το άγγιγμα των δαχτύλων ή μια ψυχή; Ο ποιητής; Ταγμένος σε μια ισόβια άσκηση χωρίς ολοκλήρωση, μαθητούδι σε ένα σχολείο απ’ το οποίο δεν προβλέπεται αποφοίτηση; Γιατί αποφοίτηση είναι το επέκεινα και η ουτοπία. 

Η ποίηση είναι ένα μυστήριο, η απόπειρα να προσεγγίσει κανείς το απρόσιτο και να εκφράσει το ανέκφραστο, και ο ποιητής ελάχιστα συνειδητοποιεί την ποιητική κυοφορία και γέννηση.  

το ποίημα επιλέγει τον δικό του χρόνο για να γεννηθεί.

είναι ένας ξένος που κατοικεί από παλιά στο σπίτι μας,
κυκλοφορεί στο υπόγειο και λούζεται με φως στο υπερώο,
διαβάζει ένα ένα τα χειρόγραφά μας, αποκρυπτογραφεί
τις μυστικές φωνές που ταξιδεύουν μέσα μας. και πίνει
για να μεγαλώσει, γιαυτό και είναι πάντα μεθυσμένο.
το ποίημα επιλέγει τον δικό του χρόνο για να γεννηθεί,
όπως πριν από μας επέλεξε αυτό το σπίτι για να κατοικήσει

 Κατά τη δική μου αντίληψη λοιπόν, η ποίηση είναι ένα βαθύτατο μυστήριο που κανείς δεν μπορεί να ορίσει, δηλαδή, να περιορίσει. Αφού δεν μπορούμε από την ατελή μας φύση να ορίσουμε τι είναι ποίηση, είναι αδύνατον να ορίσουμε και τι δεν είναι ποίηση. Δεν μπορούμε να ορίσουμε την ποίηση, μπορούμε όμως να την αναγνωρίσουμε. Με τη γνώση και την καλλιέργεια μας, με την ευαισθησία μας, και ιδίως, αν μας έχει δοθεί η χάρη, με τη διαίσθησή μας και με την ψυχή μας.

Όταν λείπει αυτή η καλλιέργεια και η ευαισθησία, όταν απουσιάζει η χάρη, προστίθεται όμως πάντοτε η πρόθεση, τότε η ποίηση παραχωρεί τη θέση της  στην προσ-ποίηση, την αντι-ποίηση, την παρα-ποίηση, τη μετα-ποίηση, την εκ-ποίηση. Μια μικρή ιστορία και μερικές αναφορές θα σας θυμίσουν την τόσο γνωστή αυτή κατάσταση. 

 Πριν από μερικά χρόνια, η εταιρία στην οποία εργαζόμουν είχε αναλάβει την οργάνωση μιας επιχείρησης στα Τρίκαλα. Kάποτε η συζήτηση έφτασε και στη λογοτεχνία. Ο οικονομικός διευθυντής με πληροφόρησε ότι είχε εκδοθεί μία ανθολογία με 99 ποιητές των Τρικάλων και εξέφρασε την απορία αν πράγματι υπήρχαν τόσοι ποιητές στην πόλη τους. Του απάντησα ότι σε αναλογία του πληθυσμού θα έπρεπε να εκδοθεί μία ανθολογία με 999 ποιητές της Θεσσαλονίκης και άλλη μία με 9999 ποιητές της Αθήνας. Αν στον υπολογισμό αυτό προσθέσουμε όλους εκείνους από τους οποίους υποτίθεται ότι έγινε η επιλογή των ποιητών που ανθολογήθηκαν, τότε προκύπτει ένας τεράστιος αριθμός και η χώρα μας αυτομάτως αναδεικνύεται σε ευτυχισμένη πατρίδα των ποιητών.

Παραθέτω τώρα μερικές ειδήσεις από όχι και τόσο έγκυρα λογοτεχνικά περιοδικά. Προφανώς για μερικούς από αυτούς τους 9999 ή 99999.

-  Οι μεταφράσεις ποιητικών βιβλίων της κυρίας τάδε ολοένα και πληθαίνουν. Ως τώρα έχουν μεταφραστεί τα βιβλία της Γαλάζιος καθρέφτης στα περσικά, Οικολογικά-Ζωοφιλικά στα αγγλικά και τα αραβικά, και Οξειδώσεις στα αραβικά.

- Η κυρία δείνα επελέγη από την Παγκόσμια Ακαδημία Τεχνών και Πολιτισμού των Η.Π.Α. ως εκπρόσωπος της ελληνικής ποίησης με συμμετοχή της σε ανθολογία μεταφρασμένων ποιημάτων στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά.

 - Η Διεθνής Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών κυκλοφόρησε μία ογκώδη ποιητική ανθολογία, ένα έργο σημαντικό που προβάλλει τα ολυμπιακά ιδεώδη και την ελληνική λογοτεχνία.

-  Ο κριτικός χι επαινεί με τα θερμότερα λόγια τον ποιητή ψι γιατί εκφράζει αγνά αισθήματα, γράφει με ωραίο παραδοσιακό τρόπο και ομοιοκαταληξία.

Εγώ δεν γνωρίζω την κυρία τάδε ή την κυρία δείνα, δεν γνωρίζω τη Διεθνή Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών ούτε την Παγκόσμια Ακαδημία Τεχνών και Πολιτισμού, δεν γνωρίζω τον κριτικό που επαινεί ούτε τον ποιητή που επαινείται. Εσείς γνωρίζετε ότι στη χώρα μας υπάρχουν εκατοντάδες λογοτεχνικά σωματεία με ποιος ξέρει πόσα μέλη, που διοργανώνουν εκδηλώσεις, εκδίδουν περιοδικά, βραβεύουν και βραβεύονται με χρηματικά ποσά, μετάλλια, διπλώματα; Και ότι μερικοί απ’ αυτούς τους βραβευμένους καταφεύγουν για παράδειγμα στην Ιταλία όπου ανθεί μια άλλη βιομηχανία απονομής βραβείων για να διακριθούν και διεθνώς;

Η ποίηση είναι ένα μυστήριο που δεν ορίζεται. ΄Όπως όμως μπορούμε να την αναγνωρίσουμε, έτσι μπορούμε να διαπιστώσουμε και την απουσία της. Δεν αποκλείεται καθόλου ανάμεσα σ’ αυτές τις μυριάδες των ανύποπτων στιχοπλόκων να υπάρχουν και μερικοί ποιητές. Ή μάλλον το θεωρώ βέβαιο ότι υπάρχουν. Χάνονται όμως, κυριολεκτικά εξαφανίζονται κάτω από τον σωρό των σκουπιδιών.

Εκτιμώ ότι η Ελλάδα βρίσκεται πολύ ψηλά στην ποίηση χάρη στην παράδοσή της και στους σημερινούς ποιητές που είναι άξιοι του ονόματος. Δεν είναι όμως τελικά η ευτυχισμένη χώρα των ποιητών.  Είναι η χώρα των κραυγαλέων αντιφάσεων, της λογοτεχνίας για τους λίγους και της παραλογοτεχνίας για τους πολλούς. Ευχαριστώ.  

                                                                       Τόλης Νικηφόρου